عطاری خراسانی

نام عمومی: emblic (2)

نام علمی: Phyllanthus emblica L. (1،2،3)

خانواده: Phyllanthaceae (2)

بخش مورد استفاده: میوه

ریخت شناسی

آمله درختی است برگریز با میوه کروی، زرد مایل به سبز. برگ¬هایش شبیه پر و گل¬ها سبز کم¬رنگ است. در کتاب مخزن الادویه عقیلی خراسانی آمله، با نام اَملج آمده است و آن را میوه درختی هندی با طعم ترش، گسی بسیار و حداکثر به بزرگی گردو معرفی کرده است. در کتاب استاد قهرمان اشاره شده است که گیاه آمله که در شرح قدیم آمده با کتب گیاه¬ شناسی جدید تطابق دارد.

بومی هند و خاورمیانه.

خواص آمله از دیدگاه طب سنتی

میوه آمله در دوم سرد و در اول سوم خشک است. شیر پرورده آمله در اول سرد (به قولی گرم) و در دوم خشک است.

میوه فابض و مانع ریختن مواد به معده و امعا، مانع خرابی اخلاط، خارج¬ کننده سودا از بدن، مانع مخلوط شدن سودا و بخارات سوداوی و صفراوی سوخته به روح می شود، گرمای خون را فرو نشانده و به این ترتیب موجب افزایش هوشیاری، نشاط و تقویت قلب می شود. میوه بدلیل قبضی که دارد مقوی است. در افراد سردمزاج بهتر است با عسل یا دارچین یا مصطکی مصرف شود.

نفع زیادی جهت تقویت ذهن و سایر اعضا دارد.

محرک قوای جنسی

ضد استفراغ

رفع کننده عطش

حبس کننده خون بواسیر و ضد خونریزی

مسهل سودا و بلغم رقیق

مقوی معده و امعا

با مکانیسم خشک کردن رطوبات سست کننده معده، ایجاد اشتها می کند.

با آرد کُنار و آب، قاطع اسهال مزمن است.

مقوی چشم

مقوی حواس مغزی و برای عصب بسیار سودمند است.

نافع در مالیخولیا (بخصوص مراقی)

در فراموشی به کار می رود.

لقوه

آشامیدن آن با عسل و همچنین خوردن مربای عسلی آن و آشامیدن خیسانده¬ آن مانع صعود بخارات از معده به سر می شود. مربای عسلی آن قدرت یادگیری را افزایش می دهد.

اگر آمله نرم کوبیده شده و با آب بارهنگ سرشته شود و بر پیشانی به صورت غلیظ ضماد شود، خونریزی بینی را قطع می کند.

جهت تقویت چشم، آمله به نرمی ساییده شود و با هموزن آن شکر مخلوط شود و با کمی روغن بادام شیرین چرب شود و ناشتا خورده شود، جهت ضعف بینایی و جهت زخم روده ها مفید است.

کوبیده آن با هم وزن آن زیره کرمانی مخلوط و با عسل سرشته شود جهت شب ادراری نافع است.

خیسانده آن با میوه گشنیز نیم کوفته جهت رفع اسهال مزمن، حرارت معده، سوزش مقعد و ادرار مفید است.

روغن آمله مو را سیاه و بزرگ می کند.

مربای آمله مقوی معده، قلب، مغز و ملین است.

مضر طحال و مصلح آن عسل و سنبل است. ایجاد کننده قولنج و مصلح آن روغن بادام شیرین است. بدلش شیرآمله است.

برای تهیه شیرآمله که به جهت کاهش قوه قبض و اصلاح آن به کار می رود، دو تا سه مرتبه آمله کاملاً رسیده بی ریشه بدون دانه را در شیر خیس کرده و در نهایت شسته و خشک می کنند.

ترکیبات مهم

میوه های گیاه بیشترین کاربرد را دارند. میوه ها شامل غلظت بالایی از اسکوربیک اسید هستند که با گرما یا پختن از بین می روند. بعلاوه میوه ها دارای فنول از جمله الاژیک اسید، گالیک اسید، کوئرستین، کامفرول، کوریلاجین، گرانیئین، کوئرستین، کامفرول، فوروزین، گالوتانن ها، امبلی کانین ها، فلاونوئیدها، گلیکوزیدها و پروآنتوسیانیدین ها می باشند.

برگ ها دارای فنول های مشابه میوه هستند.

ریشه ها دارای گلیکوزیدها و تانن ها هستند. (4)

علی رغم استفاده گسترده آمله در روش های درمانی سنتی، آزمایشات بالینی کمی وجود دارد.

خواص آنتی اکسیدان

عمده خواصی که به این گیاه اختصاص دارد به عملکرد قوی آنتی اکسیدانی آن نسبت داده می شود.

محتوای اسکوربیک اسید میوه، تقریباً 1 گرم در 100 میلی لیتر از آب میوه تازه شناسایی شده و مقدار 45% تا 70% فعالیت آنتی اکسیدانی داشته است. روند تهیه فرآورده از میوه آمله در آیورودا، میزان اسکوربیک اسید آن را 3 برابر می کند و غلظت پلی فنل ها را افزایش می دهد. در این روش پودر میوه خشک با آب میوه تازه آمله به مدت چند ساعت ترکیب می شود و سپس، ترکیب خشک شده و دوباره پودر می شود. این کار تا 21 بار تکرار و موجب سودمندی غذایی میوه ها می شود.

سایر فرآورده هایی که خواص آنتی اکسیدانی دارند شامل امبلیکانین ها، گالیک اسید، متیل گالات، کوریلاجین، فوروزین و جرانین است.

میزان مصرف

در طب سنتی مصرف جرم از سه درهم تا پنج درهم و جوشانده¬ی آن ده درهم ذکر شده است. البته ممکن است تأثیر دارو در افراد امروزی با مقدار کم تری مؤثر باشد و باید متناسب با خصوصیات مزاجی فرد تنظیم شود.

مطالعات بالینی برای پشتیبانی از دوز مصرف وجود ندارد. دوز 3 تا 6 گرم در روز پودر آمله از دوز 1 گرم در روز ویتامین C تخمین زده شده است و در فارماکوپه یونانی دپارتمان آیوش هندوستان، میزان مصرف 3 تا 5 گرم ذکر شده است.

عوارض جانبی

پژوهش های کافی بر مبنای عوارض جانبی با استفاده از این فرآورده وجود ندارد. در آزمایش¬ها بر روی حیوانات هیچ¬گزارش عوارض جانبی وجود نداشته است.

مصرف در بارداری و شیردهی

اطلاعات کافی در زمینه بی¬خطری و اثرات در بارداری و شیردهی وجود ندارد.

تداخلات دارویی و غذایی

به خوبی شناخته نشده است.

سم شناسی

هیچ گزارش مهمی در مورد سمیت ناشی از میوه دیده نشده است. در مطالعات سم شناسی در موش های صحرایی، هیچ سمیتی در تجویز تک دوز یا مزمن دیده نشده است. بعلاوه، هیچ اثر تعیین کننده ای بر روی عملکرد کلیه یا کبد ثبت نشده است. به دنبال رژیم درمانی 7 و 14 روزه در موش های صحرایی با عصاره ی خالص میوه، نابهنجاری کروموزومی دیده نشده است. در یک آزمایش دیگر، هیچ سمیت یا جهش زایی در موض های صحرایی حتی در بالاترین دوز تجویزی دیده نشد. (4)

200 گرم آمله خشک هندی با هسته