عطاری خراسانی

باریجه، بالیجه یا بالنبو اولئوگم رزین گیاه فرولا گوموزا یا نام سینونیم فرولا گالبانیفلوآ (1) از خانواده چتریان (2) است. این رزین در نوع اشکی تا 5 در صد و در نوع عسلی تا 30 درصد اسانس دارد.

نام فارسی آن باریجه، اشق، بارزد، بیرزد یا قاسنی است و در زبان عربی به نام قنه شناخته می شود. باریجه را انگلیس ها و فرانسوی ها گالبانوم (3) و آلمانی ها گالبانوم یا گالبان (4) می گویند. باریجه گیاهی مونوکارپیک است یعنی تنها یک بار گل می دهد. در چند سال اول رویش، برگهایی طوقه ای تولید می کند و در سال آخر رویش به ساقه می رود و گل و میوه تولید می کند. گل های آن زرد رنگ و به صورت چتر مرکب است. از تمام اندام های گیاه بوی تند و مخصوصی به استشمام می رسد. ریشۀ آن در زمین مانند چغندر قند و به رنگ قهوه‌ای مایل به سیاه است.

با بریدن لایه‌ای نازک از این ریشه، مایعی صمغ مانند به رنگ شیر بیرون می‌زند که در اثر گذشت زمان که در اصطلاح «مدار» خوانده می‌شود به زرد و سپس قرمز تغییر رنگ می‌دهد. ابزاری که برای بهره برداری از این گیاه استفاده می‌شود عبارتست از: تیشه برای کندن پای آن که در اصطلاح به این عمل «پاورداری» گفته می‌شود. تیغی دسته دار و به شکل داس با دسته‌ای چوبی و بلند به اندازۀ ۴۰ سانتیمتر برای بریدن لایه‌ای نازک از روی ریشه که در اصطلاح اهل فن بِبُرّی (با تشدید را) خوانده می‌شود.

پیش بند برای بستن جلوی سینه مثل پیش بند آشپزخانه برای جلوگیری از چسبیدن شیرۀ گیاه به لباس در حین برداشت آن و ظرف مناسب برای انباشتن شیرۀ قرمز شده. شیرۀ گیاه که پس از برداشتن لایۀ نازک برون زده ‌است و با گذشت چند روز رنگ آن به زرد و سرخ تغییر کرده با وسیله‌ای به نام «کارد» که ملاقه مانند و بادستۀ چوبی کوتاه است از روی بدنۀ ریشه برداشته شده و باز با ببری لایه‌ای دیگر بریده می‌شود. پس از چند روز شیرۀ بیرون آمده تغییر رنگ داده عمل گرفتن آن از سر گرفته می‌شود. بریدن‌ها و گرفتن‌ها تا جایی که در ریشۀ گیاه شیر باشد ادامه می یابد.

فصل انجام این کار از اواخر بهار تا پایان تابستان است. نام محلی آن در زبان مردم استان فارس قاسنی (بر وزن کاسنی ) است و به کسانی که شغل باریجه گیری دارند قاسنی زن گفته می‌شود. صمغ آن بویی خوش دارد و آتش زاست.

صمغ باریجه شیرابه خشک شده گیاه در عکس فوق است

خواص داروئی و کاربرد درمانی

در کتاب معتبر مارتیندل اثرات آنتی اسپاسم، اکسپکتورانت و کارمیناتیو آن ذکر شده و کار برد اصلی آنرا در صنایع غذایی به عنوان طعم و عطر دهنده معرفی کرده است. خواص درمانی آن شامل اثرات نیرو بخش، ضد تشنج، دفع درد معده، مقوی معده و ترمیم کننده زخم های سطحی است. همچنین اثرات شیر افزا، ضد عفونی کننده، مقوی رحم و ملین آن گزارش شده است.

موارد استعمال در طب سنتی :

بر اساس نظر طب ایرانی باریجه دارای طبع خیلی گرم و خشک است و اثر ملین، گرم کننده و محلل گاز و نفخ برای آن ذکرشده و برای تنگی نفس و سرفه کهنه و نرم کردن سینه مفید است.

باریجه در طب سنتی ایران به صورت خوراکی به عنوان مقوی معده، ضد نزله و ضد تشنج معرفی شده است. در طب گذشته سایر ملل باریجه در در درمان تنگی نفس و رفع سرفۀ مزمن مصرف می‌شده است. همچنین بر اساس دانش گذشته گان باریجه اثر نیروبخش، ضد نزله و ضد تشنج دارد و همراه با انغوزه به عنوان درمان اختلال عصبی مصرف دارد.

احتیاط :

برای مصرف خوراکی بهتر است آن را در روغن بادام حل شود. اگر از نوع توده ای یا نامرغوب مصرف می شود باید قبلاً با آب جوش باز شود و با صاف کردن مواد اضافی جدا شوند. بر اساس دانش طب ایرانی باریجه خیلی گرم و خشک است و لذا برای اشخاص گرم مزاج مضر است و در فصول و مناطق گرم تجویز نمی شود ئر صورت ضرورت مصرف باید با روغن بنفشه و کافور مصرف شود.

تقویت معده
درمان قطعی عفونت هلیکوباکتری
درمان بی حسی دست و پا
ضد بلغم
ضد نفخ
ضد اسپاسم